– Аллага шөкер, нәселен белә. Олыраклар татар телен белә. Балалар татарча сөйләшмиләр. Үзебез кечкенә чакта шәһәргә баргач, русча белмичә газапландык дип, белә-белми балаларын русчага өйрәтәләр. Шунысы кызганыч.
Яшь буын русча сөйләшергә тырыша. Бөтендөнья татар конгрессыннан безгә китаплар биргәннәр иде. Балалар бакчасына «Исәнмесез» дип килеп кердек, алар безне «Здравствуйте» дип каршы алды. Без аларга татар китапларын таратканда, «моны безгә кем укый инде» дип утыралар. Кызганыч хәл.
Безнең элек әби-бабаларыбыз әйтә торганнар иде – җирне кысыр калдырырга ярамый, дип, ягъни җирең утыртылырга тиеш. Югыйсә җир үпкәләр, дип әйтә торган иде әнкәй. Җирне утыртмыйча калмагыз, чүп үсмәсен, ди иде. Кеше чәчкәләр утыртса да, күңелле булып китә. Безнең кырларыбызда гына да нинди генә чәчкәләр юк. Бал исе килеп тора. Үзенә күрә кешеләрне матурлыкка өндәү сыман.
Матурлыкны күрә белергә кирәк. Без ерактан кайткач, барысы да тансык. Себер якларында кара җир юк, анда – ком, Оренбург якларында – сары балчык. Анда мондый чәчкәләр юк, кылган гына. Без авылыбызга шатланып кайттык. Иптәшем дә рәхәтләнеп авылда яшәргә риза булды. Шуңа авылда яшәргә булдык.
Тумышым белән шушы авылдан, шул таудан таз белән шуып үскән бала мин. Монда чокырлар була торган иде элек, шул чокырдан мунчага кар суы ташый идек. Йөгереп менәбез, кем күпме бара: 15 тапкырмы, 20ме. Балалар күп иде. Яз көне чишмә суы пычрак була бит. Бу кар сулары белән керләр, өйдәге түлләрне юып була торган иде. Хәзер алай итмибез инде.
– Әти-әниегез турында да сөйләп китегез әле...
– Әтием белән әниемнең танышулары Сатка шәһәрендә булган. Әни әтине безнең авылга, әнисенә күрсәтергә алып кайткан. Бер кайтканнар, ике кайтканнар. Әтиемә безнең авыл бик ошаган. «Кала, к*темне яла», – дип, авылга кайткан. Әни әтине алып кайткач, аңардан «килен» дип көлгәннәр, «килмешәк» дип тә әйткәннәр. Ни өчен дигәндә, ул вакытта ирләр хатын-кыз эше дигән эшләрне эшләмәгәннәр, мәсәлән, су ташымаганнар, ул «хатын-кыз эше» саналган. Әй буеннан су ташыганнар. Элек бит алай коелар булмаган, чишмәләр дә ерак булгач, әти Әй буеннан йөгереп су ташыган. Моны эшләгәнгә дә, «килен» дип йөрткәннәр.
Килен ягына кайтканга да шулай дигәннәр инде. Әниләрнең әнисендә яшәп, тиз генә өй салып чыкканнар. Әтием бөтен эшне дә эшли белгән. Күмәч тә баскан, мичен ягып, әвәләп «әпәйләр» дә салган. Авылда бит элек хатын-кыз эше, ир кеше эше булган. Хәзер генә ул ирләр бар эшне дә эшли, элек алай булмаган. Әтине шулай үпкәләткәннәр, ә ул түзгән. Без бәләкәй булганбыз әтине якларга. Кыш көне пималар ямаган.
Әтием барысына да түзгән, бик уңган, тырыш, алтын куллы кеше булган, мәрхүмкәем.
Алар 6 бала үстерделәр, мин – иң төпчеге. Әти 42 яшендә авариягә эләгеп, мәрхүм булды. Әнием гомер буе, 60 яшенә кадәр, колхозда эшләде. Әни безнең урам депутаты да булып торды. Элек депутатлар нык эшлиләр иде, хәзерге кебек түгел.
– Безнең, Аллага шөкер, авылыбыз яшәсен өчен Азат Саматович бар. Үзебезнең Юкәле кешесе. Аллага шөкер, басуларыбыз утыртылган, яңа техникалар алып торалар. Маллар да күп, сыерлар тоталар. Быел атларны бетерделәр. Хәзер җәйләре дә элеккеге кебек түгел, былтыр корылык булды, быел – яңгырлар. Авыр, колхоз тоту авыр, техника, ягулык кыйбат. Молодец, безнең Азат тырыш, авыл өчен тырыша. Берәр нәрсә уйлап чыгарсак та, ул безне бервакытта да кире бормый, һәрвакыт ярдәм итә.
Яшь чакта акча кирәк, бу кирәк, дип чабасың. Матурлыкны күрә белмәгәнбез. Хәзер авылга кайтам да, оҗмахта яшибез, дигәнгә, «Нәрсәсе бар инде», – диләр. Юк, матурлыкны күрә белергә кирәк.
Хәзер яшьләр дә күрә белә башладылар. Өйләрен дә матурлаталар, эшлиләр. Әй буеннан су ташу юк, һәрберсенең бәдрәфе дә бар, суы да, ваннасы да. Бар нәрсә бар. Шәһәрчә яшиләр. Әллә кайда, калада арендага фатир алып яшәгәнче, ипотека түләгәнче, авылда үз өеңдә шулай ук шәһәрчә яшәргә була.
– Авылда эш юктыр.
– Эш бар. Клубыбыз эшләп тора, ФАП бар, мәктәп, балалар бакчасы, колхоз бар, Аллага шөкер. Эшлим дигән кешегә грантлар бар, эшлә генә. Ялкауланып ятсаң, эш бармый. Минем туганнан туган энекәшем бәрәңге үстерүгә грант алды. Трактор бирделәр, күп итеп бәрәңге утырта. Бу да яхшы бит.
– Татарстан белән элемтәләр ничек, татарларның йогынтысын сизәсезме?
– Барысы да бар, Аллага шөкер. Аллаһ ризалыгы өчен дип эшлим. Авыл халкын берләштерергә кирәк. Без кышларын элеккеге кебек кич утырабыз. Безнең әниләр, әбиләр, җыйналышып, элек кич утыра торганнар иде. Җырлап та җибәрәләр, уйныйлар, көлешәләр. Гореф-гадәт йортында анысын да эшлибез. Махсус хәрби операциягә чәкчәкләр, тушенкалар ясыйбыз, ятьмә, оекбашлар бәйлибез, хәлдән килгәнчә ярдәм итәргә тырышабыз.
Бөтен байлыкны да үзебез белән алып китеп булмый. Хәзер безгә теге якны да, бу якны да уйларга кирәк, яшь шундый. Барыбызга да Аллаһ ризалыгы өчен дип эшләргә тырышырга кирәк.